ερκύνια ορεογένεση ή βαρίσκιος

Το σύνολο των πτυχώσεων του φλοιού της Γης οι οποίες έγιναν κατά τη διάρκεια του λιθανθρακοπερμίου (παλαιοζωικός αιώνας), σε διάστημα περίπου 200-280 εκατομμυρίων ετών. Ο όρος ερκύνιος είναι γαλλικός, ενώ ο βαρίσκιος γερμανικός. Κατά τον Γερμανό γεωλόγο Χανς Στιλτ, ο κύκλος αυτός των πτυχώσεων χωρίζεται σε τέσσερις διαδοχικές φάσεις: 1) βρετονική, μεταξύ ανώτερου δεβονίου και κατώτερου λιθανθρακοφόρου· 2) σουδητική, μεταξύ κατώτερου και ανώτερου λιθανθρακοφόρου· 3) αστουριακή, στο μέσο του ανώτερου λιθανθρακοφόρου· 4) σααλική, στο μέσο του κατώτερου περμίου. Το τελικό αποτέλεσμα του κύκλου της ερκύνιας πτύχωσης υπήρξε η γένεση ενός συνόλου ορεινών αλυσίδων τα οποία σήμερα δύσκολα διακρίνονται –μετά την κατά μεγάλο μέρος καταστροφή και ισοπέδωσή τους– από την άμεση επίδραση των παραγόντων της διάβρωσης. Τα υπολείμματα της πτύχωσης αυτής εκτείνονται πέρα από τα νότια όρια των μαζών της καληδόνιας ορεογένεσης, από την Ιρλανδία μέχρι τη νότια Ρωσία, διασχίζοντας τη νότια Ουαλία, το Κεντρικό Οροπέδιο της Γαλλίας, το Βέλγιο, το Χαρτς και τη Βοημία. Τα υπολείμματα αυτά καλύπτονται κατά ένα μέρος από τις επόμενες πτυχώσεις. Προεκτάσεις της πτύχωσης αυτής φτάνουν, περνώντας από την Ισπανία, μέχρι τη βόρεια Αφρική (Σαχάρα). Η γενική διεύθυνση της ερκύνιας πτύχωσης έχει προσανατολισμό Α–Δ. Οι ερκύνιες οροσειρές στην Ευρώπη περιλαμβάνουν δύο κύρια τόξα: το δυτικό, το οποίο ο γεωλόγος Σις ονόμασε αρμορικανικό και κατέχει το δυτικό τμήμα των Άλπεων, και το ανατολικό ή βαρίσκιο, που κατέχει το ανατολικό τμήμα τους (Βαρίσκιοι Άλπεις). Στη Βόρεια Αμερική, ταυτόχρονα με τον σχηματισμό των ευρωπαϊκών αλυσίδων αναδύθηκαν αξιόλογα συστήματα ορέων κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού και στον Κόλπο του Μεξικού. Οι ορεογενετικές κινήσεις αποκορυφώθηκαν με τον σχηματισμό της σημερινής οροσειράς των Απαλαχίων. Στην κεντρική Ασία και μέχρι τη βόρεια Κίνα επέδρασαν κυρίως δύο φάσεις ορεογένεσης, οι οποίες δεν έχουν ακόμα μελετηθεί καλά· αποκαλύπτονται και στην Αυστραλία. Σε απευθείας συσχετισμό με την ε.ο. βρίσκονται οι έντονες επαναλήψεις ηφαιστειακής δραστηριότητας, με αποτέλεσμα την άνοδο τεράστιων μαζών πυριγενών πετρωμάτων διείσδυσης ή έκχυσης (πλουτωνίτες και ηφαιστείτες) και τοφικού υλικού. Στη νότια Σκοτία και στη βόρεια Αγγλία είναι συχνή η εμφάνιση λάβας και ηφαιστειακών κώνων της περιόδου αυτής. Πιο περιορισμένη, αλλά πάντα αξιόλογη, παρουσιάζεται η ηφαιστειακή δραστηριότητα στην Ιρλανδία και στην κεντρική Γαλλία. Άφθονα είναι τα πυριγενή πετρώματα έκχυσης και διάχυσης κατά μήκος των ατλαντικών ακτών της Βόρειας Αμερικής, συνεπακόλουθα των ερκύνιων πτυχώσεων. Εμφανίζονται επίσης συχνά λάβες και ηφαιστειακοί τόφοι, που συνδέονται αρκετά συχνά με παγετώδεις αποθέσεις, ειδικότερα στην Αυστραλία. Στην Ιταλία, η ερκύνια πτύχωση προκάλεσε την ανύψωση των παλαιοζωικών σχηματισμών και τη δημιουργία του δυτικού τμήματος των Άλπεων, της Καλαβρίας και της Σαρδηνίας, όπου συναντώνται τεράστιες γρανιτικές μάζες και πορφύρες. Στην Ελλάδα, στην Εύβοια και στη Xio, όπου συναντώνται τα παλαιότερα πετρώματα δεβονίου-λιθανθρακοφόρου, αμφισβητείται ακόμα η επίδραση της ερκύνιας πτύχωσης. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΕΡΚΥΝΙΩΝ ΑΝΑΓΛΥΦΩΝ